निचोड़ - कार्यपत्रिका

कबीर के दोहे

1 माखी गुड़ में गड़ी रही,पंख रह्यो लिपटाय।

हाथ मलै और सिर धुनै,लालच बुरी बलाय।।

कबीरदासजी कहते हैं कि मक्खी जब गुड़ की लालच में अपने पंख फंसा देती है,तब अपना हाथ-पाँव पटकने और सिर धुनने के बावजूद भी उसकी मुक्ति नहीं होती। लालच की यही परिणाम होता है। मक्खि यहाँ आधुनिक सुख-भोगी मानव का प्रतीक है।

ഈ വരികളില്‍ കബീര്‍ദാസ് സുഖഭോഗങ്ങളില്‍ ആകൃഷ്ടരായി ആപത്തില്‍പ്പെടുന്നവര്‍ക്ക് ഉപദേശം നല്കുന്നു.ശര്‍ക്കര കൊതിച്ചെത്തുന്ന ഈച്ചയുടെ അനുഭവം ഉദാഹരണമായി അദ്ധേഹം ചൂണ്ടിക്കാട്ടുന്നു.ശര്‍ക്കര തിന്നാനെത്തുന്ന ഈച്ച അതില്‍ പെട്ടു പോകുന്നു. എത്ര കൈ കാലിട്ടടിച്ചാലും തലയിട്ടടിച്ചാലും അതിന് രക്ഷപ്പെടാന്‍ കഴിയുന്നില്ല.അത്യാഗ്രഹത്തിന്റെ ഫലം ആപത്താണ്.ഇവിടെ ഈച്ച സുഖഭോഗിയായ മനുഷ്യന്റെ പ്രതീകമാണ്.

1 माया मुई न मन मुआ,मरि मरि गया सरीर।

आसा त्रिष्णा न मुई,यौं कहि गया कबीर।।

कबीर ने सारभूत बात कह दी है कि न माया मरती है न मन। शरीर शक्तिहीन हो,मृतवत्त हो जाते हैं अथवा शरीर मरते जाते हैं,पर आशा और तृष्णा बनी ही रहती है। उन्हीं वासनाओं से वशीभूत होकर शरीर जन्म-मरण में चक्कर काटता रहता है।

ഇവിടെ കബീര്‍ദാസ് മഹത്തായ തത്വത്തെ വിവരിക്കുന്നു. കബീറിന്റെ അഭിപ്രായത്തില്‍ മായയോ (ആഗ്രഹങ്ങളും തൃഷ്ണയും) മനസ്സോ (ആത്മാവോ) ഒരിക്കലും നശിക്കുന്നില്ല. ശരീരത്തിന് മാത്രമാണ് നാശമുള്ളത്. അതായത് ശരീരം ശക്തിഹീനമാകുന്പോഴും മരണാസന്നമാകുന്പോള്‍ പോലും ആഗ്രഹങ്ങളും തൃഷ്ണയും കുറയുന്നതേയില്ല. ഇവയെ വിട്ടു പിരിയാനാവാത്തതു കൊണ്ട് തന്നെ ശരീരത്തിന് ജനന-മരണങ്ങളുടെ ചക്രത്തില്‍ നിന്ന് രക്ഷപ്പെടാനാകുന്നില്ല. അതായത് മോക്ഷം നേടാനാകുന്നില്ല.

lदोहे के संदर्भ में लालच बुरी बात है विषय पर एक लेख तौयार करें।

…..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

1 पानी बाढै नाव में,घर में बाढ़ै दाम।

दोऊ हाथ उलीचिए,यही सयानो काम।।

कबीरदासजी कहते हैं कि जब घर में धन और नाव में जल बढ़ने लगता है तो दोनों हाथों से उसे बाहर निकालना बुद्धिमानों का काम है।अत: नाव में पानी भरने से नाव डूब जाने की संभावना है और घर में धन बढ़ने से वहाँ चोरी जैसे आपत्ती होने की संभावना है। इसलिए सज्जन लोग धन का दान करते हैं।

ദാനം മഹത്തായതും ഒഴിവാക്കാനാവാത്തതുമായ ഒരു പ്രവൃത്തിയാണെന്ന് കബീര്‍ ഈ ദോഹയിലൂടെ ഓര്‍മ്മിപ്പിക്കുന്നു.ഒരു ഉദാഹരണത്തിലൂടെ അദ്ധേഹം ഇത് വ്യക്തമാക്കുന്നു.വള്ളത്തില്‍ വെള്ളം കയറി നിറയുന്പോള്‍ അത് കോരിക്കളയുന്നു.അല്ലെങ്കില്‍ വള്ളം മുങ്ങിപ്പോകാന്‍ സാദ്ധ്യതയുണ്ട്.അതുപോലെ വീട്ടില്‍ ധനം വര്‍ദ്ധിക്കുമ്പോള്‍ അതിനെയും ദാനം ചെയ്യണം.അല്ലെങ്കില്‍ ആപത്തുണ്ടാകാം.(തസ്കരന്മാരുടെ ആക്രമണത്താല്‍) ആയതിനാല്‍ സജ്ജനങ്ങള്‍ ദാനം ശീലിക്കണം.

lदोहे के संदर्भ में दान का महत्व विषय पर एक लेख तौयार करें।

…..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

तुलसी के दोहे

1 काम क्रोध मद लोभ की,जौं लौं मन में खान।

तौं लौं पंड़ित मुरखौ,तुलसी एक समान।।

तुलसीदास का कथन है कि जब तक मन काम,क्रोध,मद,लोभ का खजाना बना रहता है तब तक पंड़ित और मूर्ख दोनों बराबर है। अर्थात इन दुर्गुणों के कारण पंड़ित भी मूर्ख जैसे व्ववहार करते रहेंगे।

തുളസീദാസന്‍ ഇവിടെ പണ്ഡിതനും പാമരനും തമ്മിലുള്ള വ്യത്യാസത്തെ വിശദീകരിക്കുന്നു. കാമ,ക്രോധ,ലോഭ,മോഹങ്ങള്‍ പണ്ഡിതനും പാമരനും തമ്മിലുള്ള വ്യത്യാസത്തെ ഇല്ലാതാക്കുന്നു.അതായത് ഈ ദുര്‍ഗ്ഗുണങ്ങള്‍ ബാധിച്ച പണ്ഡിതന്‍ വിഡ്ഢിയേപ്പോലെ പ്രവര്‍ത്തിക്കുന്നു,

lदोहे के संदर्भ में क्रोध बुरी आदत है विषय पर एक लेख तौयार करें।

…..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

1 आवत ही हरषै नहीं,नैनन नहीं सनेह।

तुलसी तहाँ न जाइए,कंचन बरसे मेह।।

तुलसीदास अपने दोहे में कहते हैं कि कितने भी धनिक परिवार का घर हो, वहाँ सोने की वर्षा हो,लेकिन प्रेम से हमें स्वीकार नहीं करते तो हमें वहीं जाना नहीं चाहिए।भारतीय संसेकृति में अतिथि ईश्वर माना जाता है। लेकिन अपने धन के दंभ में यदि कोई हमें खुशी से स्वीकार नहीं करते तो,हमें वहाँ जाना उचित नहीं है। वहाँ जाना हमारे स्वाभिमान को छोड़ने के समान है।

സ്നേഹത്തിന്റ മഹത്വത്തെക്കുറിച്ചാണ് ഈ ദോഹ പ്രതിപാദിക്കുന്നത്.എത്ര ധനമുള്ള വീടായാലും,അവിടെ സ്വര്‍ണ്ണം പെയ്യുന്നെങ്കില്‍ പോലും (എത്ര സാന്പത്തിക നേട്ടം ഉണ്ടെങ്കിലും) അവിടെയുള്ളവര്‍ നമ്മെ സ്നേഹപൂര്‍വ്വം നമ്മെ സ്വാഗതം ചെയ്യുന്നില്ലെങ്കില്‍ ആ വീട്ടില്‍ പോകരുത്. ഭാരതീയ പാരമ്പര്യമനുസരിച്ച് അതിഥി ഈശ്വര തുല്യനാണ്.ധനത്താലുള്ള അഹന്തമൂലം സ്നേഹത്തോടെയും സന്തോഷത്തോടെയും നമ്മെ സ്വീകരിക്കാത്ത ഇടങ്ങളില്‍ പോകുന്നത് (ധനം മോഹിച്ച് മാത്രം)ഒരിക്കലും ഉചിതമല്ല. അത് സ്വാഭിമാനം പണയപ്പെടുത്തുന്നതിന് തുല്യമത്രേ!

lदोहे के संदर्भ में प्रेम का महत्व विषय पर एक लेख तौयार करें।

…..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

1 मिथ्या माहुर सज्जनहिं,खलहि गरल सम सांच।

तुलसी छुअत पराई ज्यौं,पारद पावक आंच।।

तुलसीदास कहते हैं कि मिथ्या सज्जनों केलिए और सत्य दुर्जनों केलिए विष के समान है।जिसप्रकार आग से लगने पर पारस जल जाता है उसी प्रकार असत्य या मिथ्या के स्पर्श से सज्जनों का नाश होता है। उसी ही प्रकार सत्य दुज्र्जनों को भी नाश पहुँचाता है। अर्थात झूठ बोलने से सज्जन आदमी दुर्जन बन जाता है और सच बोलने से दुर्जन आदमी सज्जन बन जाता है।

മിഥ്യ അഥവാ കാപട്യം സജ്ജനങ്ങള്‍ക്കും സത്യം ദുഷ്ടര്‍ക്കും വിഷത്തിന്റെ ഫലം ചെയ്യുന്നു.തീയുടെ സാമീപ്യത്തില്‍ രസം (മെര്‍ക്കുറി) കത്തി നശിക്കുന്നതു പോലെ കാപട്യം സജ്ജനങ്ങളേയും സത്യം ദുഷ്ടരേയും ഇല്ലാതാക്കുന്നു. അതായത് കള്ളം പറയാന്‍ തുടങ്ങുമ്പോള്‍ സജ്ജനങ്ങള്‍ക്ക് അവരുടെ സത്പേര് നഷ്ടപ്പെടുന്നു, അതുപോലെ ദുര്‍ജ്ജനം സത്യം ശീലിച്ചുതുടങ്ങുമ്പോള്‍ അവര്‍ ബഹുമാനിക്കപ്പെടാനും തുടങ്ങുന്നു.

lदोहे के संदर्भ में सच और झूठ विषय पर एक लेख तौयार करें।

…..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

रहिम के दोहे

1 तरुवर फल नहीं खात है,सरवर पियहिं पान।

कहि रहीम परकाज हित,संपति संचहि सुजान।।

रहीम इस दोहे में परोपकारी व्यक्तियों के बारे में बता रहे हैं। रहीम कहते हैं कि इस संसार में स्वार्थ केलिए तो सभी लोग जीवित रहते हैं। किन्तु जो लोग दूसरों केलिए जीवित रहते हैं उनसे बड़ा महान इस संसार में और कोई नहीं। रहीम ने बताया है कि जिस प्रकार पेड़ अपना फल स्वयं नहीं खाता और सरोवर अपना जल स्वयं नहीं पीता,उसी प्रकार सज्जन लोग दूसरों की भलाई केलिए संपदा को इक्कट्ठा करते हैं। निस्वार्थ परोपकार केलिए ही जीवित रहना बड़प्पन की बात है।

-

റഹീം ഇവിടെ പരോപകാരത്തെക്കുറിച്ച് പറയുന്നു. മിക്കവരും താന്താങ്ങളുടെ നേട്ടത്തിനായാണ് ജീവിക്കുന്നത്. എന്നാല്‍ മറ്റുള്ളവര്‍ക്കു വേണ്ടി ജീവിക്കാന്‍ കഴിയുന്നവരാണ് മഹത്തുക്കള്‍.മരത്തേയും സരോവരത്തേയും ഉദാഹരണമായി കാണിച്ചുകൊണ്ട് റഹീം ഇത് വ്യക്തമാക്കുന്നു.മരം തന്നിലുണ്ടാകുന്ന ഫലങ്ങള്‍ ഭക്ഷിക്കുന്നില്ല, സരോവരം തന്നിലെ ജലം കുടിക്കുന്നുമില്ല. ഇരുവരും അവ മറ്റുള്ളവര്‍ക്കായി ദാനം ചെയ്യുന്നു. അതുപോലെ സജ്ജനങ്ങള്‍ മറ്റുള്ളവരുടെ നന്മക്കായി സന്പത്ത് സ്വരൂപിക്കുന്നു.നിസ്വാര്‍ത്ഥരായി പരോപകാരം ചെയ്തു ജീവിക്കുന്നവര്‍ മഹാത്മാക്കളായിത്തീരുന്നു.

lदोहे के संदर्भ में परोपकार का महत्व विषय पर एक लेख तौयार करें।

…..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

1 रहिम देखि बेड़न को,लघु न दीजिए डारि।

जहाँ काम अवै सूई,कहा करे तरवारी।।

इस संसार में प्रत्येक वस्तु उपयोगी है। यहाँ महान वस्तु की भी उपयोगिता है और छोटी वस्तु की भी। इसलिए महान वस्तु को देखकर छोटी वस्तु की उपेक्षा नहीं करना चाहिए। रहीम का कहना है कि जहाँ सूई से ही काम चलता है वहाँ तलवार बेकार है। तलवार और सूई दोनों उपयोगी हैं। लेकिन उनकी उपयोगिता का अवसर तो भिन्न रहता है। सारांश यह है कि प्रत्योक वस्तु को आदर की दृष्टि से देखना चाहिए।

ഈ ലോകത്ത് ഉപകാരമില്ലാത്തതായി ഒരു വസ്തുവുമില്ല. ചെറിയവയെ നിസ്സാരമെന്നു കരുതി തള്ളിക്കളയരുത്. ചെറുതും വലുതുമായ എല്ലാ വസ്തുക്കള്‍ക്കും അവയുടേതായ ഉപയോഗങ്ങളുണ്ട്. സൂചി ഉപയോഗിക്കേണ്ടിടത്ത് വാള്‍ കൊണ്ട് യാതൊരു പ്രയോജനവുമില്ല. വാളിന്റ ഉപയോഗം മറ്റൊന്നാണ്.ഏതൊരു വസ്തുവിനേയും,അത് എത്ര ചെറുതായാലും ആദരവോടെ നോക്കിക്കാണണമെന്ന് ഇവിടെ റഹിം നമ്മെ ഓര്‍മിപ്പിക്കുന്നു

lदोहे के संदर्भ में हर वस्तु का अपना गुण होता है विषय पर एक लेख तौयार करें।

…...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................